PROSTAT BÜYÜMESİ
Prostat Büyümesi (BPH) Nedir?
Prostat hipertrofisi olarak da bilinen prostat büyümesi (BPH), prostat bezinin büyümesine yol açan prostatın hücresel elemanlarının çoğalmasıyla karakterize bir tanımdır.
Prostat Bezi Neden Büyür?
Prostat bezi, bir erkeğin ergenlik döneminden başlayarak yaşamı boyunca büyür. Prostatın bir erkeğin hayatı boyunca neden büyümeye devam ettiği tam olarak bilinmiyor. Erkeklik hormonu ve kadınlık hormonu gibi hormonlar, prostat büyümesine neden olduğu düşünülmektedir.
Prostat Bezi Herkeste Aynı Oranda Büyür Mü?
Prostat büyümesi herkeste aynı oranda değildir. Ayrıca prostattaki her büyüme de işeme sıklığına yol açmamaktadır. Bazı erkeklerde prostat büyümesine bağlı işemeyle ilgili şikayetleri varken bazılarında yoktur. Yaklaşık olarak 60 yaş ve üzeri erkeklerin yarısından fazlasında prostat bezinde büyüme vardır. Prostat büyümesi kanser değildir ve kansere neden olmaz.
Prostat Büyümesine Bağlı Görülen Bulgular Nelerdir?
Prostat bezindeki büyüme, idrar yolu ve mesane çıkışında daralma yaratarak idrar akışını engeller. Mesanenin hem idrar depolamasını hem de idrar boşaltma işlevini bozabilir. Prostat büyümesine bağlı gelişen şikayetler hastalığın derecesine göre değişir ve zaman içerisinde giderek artar. Gelişen şikayetlerin şiddeti çoğu zaman prostat büyüklüğüyle ilişkili değildir. Yani çok büyük bir prostat belirgin işeme zorluğuna neden olmazken, küçük bir prostat daha şiddetli yakınmalara neden olabilir. BPH’de gelişen şikayetlerin nedeni, büyümüş prostat bezinin idrarı vücuttan dışarı taşıyan üretraya baskı yapmasıdır. Bu basınç nedeniyle, mesane kasları idrarı atmak için daha fazla çalışmak zorundadır. Prostatın üretraya yaptığı baskı ve bu durumun mesanede yol açtığı değişimler şikayetlerin nedenini oluşturmaktadır.
Prostat Büyümesine Bağlı Gelişen Şikayetler Şunlardır:
• İdrara başlarken zorlanma
• İdrar akış hızının ve tazyikin azalması
• Kesik kesik işeme
• İdrar sonunda damlama
• Sık idrara gitme
• Gece idrara gitmek amacıyla uyanma (noktüri)
• Mesaneyi tam boşaltamama hissi
• Acil sıkışma hissiyle acilen idrara gitme
• Sık sık idrar yolu enfeksiyonu geçirme
• İdrarla birlikte kan gelmesi
• İdrar yapamama ve bu nedenle sonda takılma gereksinimi
Yukarıda saydığımız şikayetler prostat büyümesi dışında prostat kanseri, idrar yolu enfeksiyonu, prostat enfeksiyonu, mesane kanseri, üretra darlığı, mesane sinirlerinin hasar gördüğü durumlar ve alt idrar yollarındaki (üreter alt ucu, mesane ve üretra) taş hastalıklarında da görülebilir.
Bu şikayetlerin hepsinin aynı anda gelişmesi beklenmez. Hastalar genellikle kendilerini en çok rahatsız eden şikayetlerle doktora başvurur. Tanı amacıyla hastaya ayrıntılı bir sorgulama yapıldığında diğer şikayetlerin de bir veya daha fazlasının var olduğu görülür. İdrarla ilgili gelişen şikayetlerinizin neden kaynaklandığının belirlenmesi için üroloji uzmanına başvurmanız gerekmektedir.
Risk Faktörleri
Prostat Bezi Büyümesi İçin Risk Faktörleri
Şunları İçerir
• Yaşlanma: Prostat bezi büyümesi 40 yaşın altındaki erkeklerde nadiren belirti ve semptomlara neden olur.
Yaşın ilerlemesiyle birlikte semptomlar belirginleşir ve zamanla şiddeti artar.
• Aile öyküsü: Baba, amca veya erkek kardeş gibi bir yakınında prostat sorunlarının olması.
• Diyabet ve kalp hastalığı: Çalışmalar, diyabetin yanı sıra kalp hastalığı ve hipertansiyon varlığının BPH riskini artırabileceğini göstermektedir.
• Yaşam tarzı: Obezite BPH gelişimi riskini artırırken egzersiz riski azaltabilir.
Prostat Büyümesine Bağlı Gelişebilecek Komplikasyonlar
Büyümüş bir prostat zamanında tedavi edilmezse gelişebilecek komplikasyonlar
• Ani idrar yapamama (idrar retansiyonu). İdrar yapamama nedeniyle mesanede biriken idrarı boşaltmak için mesaneye bir sonda takılması gerekebilir. Bu durumda BPH tedavisi için ameliyat olasılığı yüksektir.
• İdrar yolu enfeksiyonları. Mesaneyi tamamen boşaltamama, idrar yolu enfeksiyon riskini artırabilir.
• Mesane taşları. Bunlara genellikle mesaneyi tamamen boşaltamama nedeniyle olur. Mesane taşları enfeksiyona, mesane tahrişine, idrarda kana ve idrar akışının tıkanmasına neden olabilir.
• Mesane hasarı. Tamamen boşalmamış bir mesane zamanla büyür ve mesane kasları zayıflayabilir. Sonuç olarak, mesanenin artık düzgün bir şekilde kasılmaz ve mesanenin tamamen boşalması zorlaşır.
• Böbrek hasarı. Mesanede idrar retansiyonundan kaynaklanan basınç, böbreklere doğrudan zarar verebilir. Bu durum zamanında tedavi edilmezse hemodiyaliz gerektiren böbrek yetmezliklerine neden olabilir.
Prostat Büyümesinde Tanı Nasıl Konulur?
Prostat büyümesi tanısı için hastalardan şikayetleriyle ilgili ayrıntılı bir sorgulamayla başlanır. Sonrasında muayene yapılır ve bazı testler istenir. Tanı aşamasında yapılacak muayene ve testler şunları içerebilir:
• Parmakla (dijital) rektal muayene. Parmakla makattan yapılan muayene ile prostatın büyüklüğü kabaca tahmin edilebilir. Ayrıca bu muayene prostattaki sertlik, hassasiyet ve nodül varlığı tespit edilerek prostat enfeksiyonu, iyi huylu prostat büyümesi ve prostat kanseri olasılığını belirlemek açısından da önemlidir.
• İdrar tahlili. İdrar analizi, benzer şikayetlere neden olabilecek bir enfeksiyonu veya diğer koşulları ekarte etmeye yardımcı olacaktır.
• Kan testi. Böbrek fonksiyonlarını belirlemek amacıyla yapılır. Böbrek fonksiyonlarında bozulma varlığında üre ve kreatin değerleri yüksek çıkacaktır.
• Prostat spesifik antijen (PSA) kan testi. PSA, prostat dokusundan üretilmektedir. PSA yüksekliği prostat kanseri habercisi olabilir. Ancak prostat boyutları çok büyükse de PSA seviyeleri artabilir. Bunun yanında prostata yönelik yakın geçmişte geçirilmiş girişimler, sonda takılması, idrar yolu ve prostat enfeksiyonları nedeniyle de PSA yüksekliği görülebilir.
• İdrar akış hızı testi. Üroflowmetre adı verilen; idrar akış hızını ve miktarını ölçen makineye bağlı bir kaba idrar yaparak yapılan bir testtir. İyi huylu prostat büyümesinde idrar akış hızları düşüktür. Bu test, ilaç tedavisinin etkinliğini ve zaman içinde hastalığın iyiye mi yoksa kötüye mi gittiğini belirlemeye yardımcı olur.
• Ultrasonografi ve işeme sonrası kalan idrar miktarının ölçümü. Ultrasonla böbrekler, mesane değerlendirilir ve prostat hacmi ölçülür. İşeme sonrasında ultrasonla mesaneni tamamen boşalıp boşalmadığına bakılır. İşeme sonrası mesanede idrar kalmışsa kalan idrar miktarı ölçülür.
Yapılan ilk değerlendirmeler sonrası anormal bulgu saptandığında teşhisi netleştirmek için daha ileri girişim ve tetkikler yapılabilir.
Prostat Büyümesinde Tedavi
Prostat büyümesinin tedavisinde ilaç tedavisi, minimal invaziv tedaviler ve cerrahi dahil olmak üzere çeşitli seçenekler mevcuttur. Tedaviye karar vermeden önce göz önünde bulundurulması gereken bazı önemli noktalar vardır. Tedavi hastaya özgü olmalıdır; bunun içi hastanın yaşı, prostatın büyüklüğü, hastanın şikayetlerinin şiddeti, hastanın genel sağlık durumu ve ek hastalıkları ve hasta beklentisi son derece önemlidir. Bu unsurlar göz önünde bulundurularak tedaviye hekimle hasta birlikte karar vermelidir.
Tedavinin amaçları; semptomları iyileştirmek, prostatın oluşturduğu tıkanıklığı gidermek ve bu tıkanıklığa bağlı olarak zaman içinde gelişebilecek böbrek yetmezliği, idrar yolu enfeksiyonu gibi komplikasyonları önlemektir.
Prostat büyümesine yönelik tedaviler temel olarak ikiye ayrılır:
• Yaşam şekli değişiklikleri ve ilaç tedavileri
• Cerrahi tedaviler
Yaşam Şekli Değişiklikleri ve İlaç Tedavileri
Yaşam Şekli Değişiklikler
• Akşamları sıvı tüketimini azaltmak; özellikle gece idrar nedeniyle tuvalete gitme durumu söz konusuysa akşamları sıvı tüketiminin azaltılmalıdır.
• Çay kahve tüketiminin azaltılması
• Alkol tüketiminin azaltılması
• Sağlıklı beslenme alışkanlığının sağlanması
• Spor ve egzersiz; özellikle yürüyüş gibi yaşa uygun sporların yapılması
• Soğuktan kaçınma
• Asitli içeceklerin ve acı tüketiminin azaltılması
• Kabızlığın önlenmesi
İlaç Tedavileri
Özellikle hafif orta derecede şikayetleri olan hastalar ilaç tedavilerinden fayda görür. İlaç tedavisindeki temel hedef prostat büyümesine bağlı komplikasyonları önlemek ve cerrahi tedavi gereksinimini geciktirmektir. Prostat büyümesi (BPH) tedavisinde kullanılan ilaçlar 2 ana grupta sınıflandırılır;
• Alfa-blokör ilaçlar: Prostat ve mesane boynu düz kasında gevşeme sağlayarak hastaların yakınmalarını azaltırlar. Etkileri ilacı almaya başladıktan sonra erken dönemde (ortalama 1-2 hafta) başlar. Hasta fayda gördüğü müddetçe düzenli olarak kullanılabilir. Sık görülen yan etkileri sersemlik hissi ve tansiyon düşüklüğüdür. Bazı ilaç gruplarında ilaç kullanımı sırasında cinsel ilişkide meni miktarı azalabilir veya meni hiç gelmeyebilir (anejakülasyon). Bu durum ilaç kullanımı sonlandırıldığında ortadan kalkar.
• 5-alfa redüktaz inhibitörleri: Prostat büyümesini yavaşlatıcı özellikleri ile uzun dönem kullanım sonrası (yaklaşık 6 ay) etkili olmaya başlarlar. Bu nedenle bu periyodda alfa-blokör ilaçlarla birlikte kullanılır. Sık görülen yan etkiler cinsel istekte azalma, sertleşme problemleri, memelerde büyüme ve hassasiyet olarak sıralanabilir. Prostat büyümesi nedenli şikayetleri azaltmak amacıyla bu ilaçlara ek olarak bazı bitkisel kaynaklı (saw palmetto) ilaçlar da dahil olmak üzere kullanılmaktadır.
Cerrahi Tedaviler
Genel olarak aşağıdaki durumlarda prostat hastalarına ameliyat önerilmektedir;
• Hastanın yaşam kalitesinde önemli ölçüde etkilenme olması ve ilaç tedavisine yanıt alınamayan durumlar
• Tekrarlayan idrar yapamama / tıkanma durumu
• İdrarla birlikte kanama olması
• Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları ile karşılaşmak
• Böbrek yetmezliği gelişmesi
• Mesanede taş oluşumu
Prostat ameliyatı sıklıkla kapalı ameliyat olarak bilinen çeşitli endoskopik yöntemlerle gerçekleştirilmektedir. Hastalık ve hasta özellikleri bazı durumlarda açık ameliyat yöntemini gerektirebilir fakat günümüzde açık ameliyat artık çok kısıtlı sayıda hastada uygulanmaktadır. Aşağıda bahsi geçen farklı isimler ve teknolojiler kullanılsa da kapalı prostat ameliyatlarında yapılan işlem temelde aynıdır. Anestezi altında (Spinal/Epidural/Genel) çeşitli aletler yardımı ile idrar yapılan dış delikten girilerek prostata ulaşılır ve prostatın içinden geçen idrar kanalına (üretra) baskı yapan büyümüş prostat bezinin iç kısmı çeşitli enerji kaynakları kullanılarak hastanın rahat idrar yapmasını sağlayacak şekilde boşaltılır.
TURP- Transüretral Prostat Rezeksiyonu
(Monopolar / Bipolar / Plazmakinetik)
Dünya üzerinde en yaygın tercih edilen ve uygulanan kapalı prostat ameliyat yöntemidir.
Monopolar / Bipolar / Plazmakinetik enerji kaynakları kullanılarak gerçekleştirilebilir. Kullanılan enerji kaynaklarının kendine özgü avantajları/dezavantajları mevcut olup burada asıl önemli olan operasyonu gerçekleştirecek Üroloji uzmanının elindeki ekipman ve deneyimidir. Temel amaç prostatın iç kısmının kazıma yöntemi ile çıkartılarak rahat idrar akışını sağlayacak bir idrar kanalı yaratmaktır.
Prostat çipler şeklinde çıkarıldığı için patolojik inceleme olanağı mevcuttur. Ameliyat yaklaşık olarak 1-1,5 saat sürmektedir. Hastaların büyük bir kısmı ameliyattan fayda sağlamaktadır.
Hastalar ameliyattan sonra 1-2 gün idrar sondası ile takip edilmektedir.
Ameliyattan sonra hastaların özellikle ilk haftalarda günlük 2-3 litre arasında su tüketmeleri olası kanama ve enfeksiyonların önlenebilmesi için önem taşımaktadır.
HoLEP (Holmium Lazer ile Prostat Enükleasyonu)
Rezeksiyonda olduğu gibi temel amaç idrar akışını rahatlatacak bir idrar kanalı yaratmaktır. Burada prostat bir lazer fiberi yardımı ile kendisini çevreleyen zardan serbestlenerek idrar kesesi (mesane) içerisine atılır ve daha sonra mesane içerisinde özel cihazlar yardımı (morsellatör) ile parçalanarak dışarı alınır.
Bu yöntem ile de patolojik inceleme olanağı mevcuttur. Ameliyat yaklaşık olarak 1,5-2 saat sürmektedir. Aynı rezeksiyon yöntemlerinde olduğu gibi hastalar ameliyattan sonra 1-2 gün idrar sondası ile takip edilmektedir.
Ameliyattan sonra hastaların özellikle ilk haftalarda günlük 2-3 litre arasında su tüketmeleri olası kanama ve enfeksiyonların önlenebilmesi için önemlidir.
Orta-uzun vadede ameliyat sonuçları genellikle TURP ile karşılaştırılmış ve benzer sonuçlar raporlanmıştır.
Özellikle açık ameliyatın gerekli olduğu büyük prostat hacmine sahip hastalarda avantaj sağlamaktadır.
Prostatın Buharlaştırılması
Bu yöntem ile hedeflenen, üretrayı tıkayan fazla prostat dokularını buharlaştırmaktır. Doku büyük oranda sudur ve buharlaşma, prostat içerisine odaklanmış yüksek lazer enerjisi verilerek sağlanır.
Prostat büyümesinin cerrahi tedavisine yönelik yukarda sıklıkla kullanılan yöntemler dışında tanımlanmış ancak henüz yaygınlaşmamış teknikler de mevcuttur.
Prostat Büyümesi Cinsel Yaşamı Etkiler mi?
Prostat, erkek cinsel anatomisinin önemli bir parçasıdır. Bazı kanıtlar, prostat büyümesi olan yaşlı erkeklerin kendi yaşlarındaki diğer erkeklere göre daha fazla cinsel sorunları olabileceğini ortaya koymuştur.
Ayrıca prostat büyümesini tedavi etmek için kullanılan bazı ilaçların sertleşme kalitesi ve boşalma ile ilgili sorunlara neden olabileceğini göstermiştir.